Catalina

De Catalina beheerste het luchtruim boven zee. Van deze fraaie vliegboot werden meer dan vierduizend exemplaren gebouwd.

In de begintijd van de luchtvaart werd nog wel gedacht dat landen op water de normale gang van zaken was en op land de uitzondering. Een vage echo van dat verleden weerklinkt nog in de Tweede Wereldoorlog. Daarin worden nog veel vliegboten gebruikt. Het grootste voordeel, uiteraard, is dat je er geen vliegveld voor nodig hebt. Bij de nadelen horen dat er veel motorvermogen nodig is om het toestel uit het water in de lucht te krijgen en dat de romp stevig moet zijn om de landing op water te overleven. Vliegboten waren daarom nogal zwaar.

De Consolidated PBY Catalina, om het toestel bij zijn volledige naam te noemen (bijnamen waren ‘Canso’, ‘Cat’ en ‘Dumbo’; Santa Catalina is een eilandje bij Los Angelos), kon zoals de meeste vliegboten ook op land landen. Het toestel maakte zijn eerste vlucht in 1935. Het was in de eerste plaats bedoeld als opsporings- en patrouillevliegtuig, maar het had ook vijf mitrailleurs aan boord, kon bommen, dieptebommen en torpedo’s afwerpen. De bemanning bestond uit zeven tot negen koppen. De tweemotorige Catalina kon 322 km/h vliegen, maar de kruissnelheid lag op een trage 210 km/h.

Solide

Een groot voordeel van de Catalina was dat het toestel tegen een stootje kon. Er zijn verhalen dat een Catalina zevenhonderd gaten in romp en vleugels had, maar bleef doorvliegen. Een andere Catalina raakte midden op de Atlantische Oceaan zijn twee rolroeren (ailerons) en een vleugeltip kwijt, maar wist toch veilig Engeland te bereiken. Mocht een Catalina worden neergeschoten boven water, dan verdween het toestel niet meteen naar de kelder, maar bleef meestal drijven. Ooit wist een Catalina in één keer 56 drenkelingen op te pikken, al moet er wel bij worden gezegd dat het toestel met zo’n zware belasting onmogelijk nog kon vliegen; het fungeerde eenvoudig als reddingsboot.

Vanaf 1936 werden er mondjesmaat Catalina’s geproduceerd. In 1939 overwoog de Amerikaanse marine het ontwerp als verouderd terzijde te schuiven, maar van die dwaling kwam men snel terug. Vanaf dat moment draaide de productie op volle toeren. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog waren er 3308 gebouwd. Ze werden op veel plaatsen gebouwd. In de eerste plaats bij de Amerikaanse bakermat Consolidated Aircraft, maar ook in Canada en het Verenigd Koninkrijk. Later kwam er zelfs een fabriek in de Sovjet-Unie, die het toestel in licentie bouwde. Er werden een aantal varianten van gebouwd, die vooral verschilden in de motoren.

Zeker dertig landen gebruikten Catalina’s. Daaronder ook Nederland. De Marine Luchtvaartdienst schafte er net vóór Pearl Harbour (7 december 1941) 36 aan voor gebruik in Nederlands-Indië.

Rol

Catalina’s speelden op talloze momenten een rol in de Tweede Wereldoorlog. Het Duitse slagschip Bismarck werd door een Catalina ontdekt, de Japanners bij de slag bij Midway werden opgespoord door een zwerm van 23 Catalina’s. Gedurende de Tweede Wereldoorlog wisten Catalina’s maar liefst veertig U-boten onschadelijk te maken.

Na de Tweede Wereldoorlog bleef de Catalina nog lang in gebruik voor militaire doeleinden maar ook steeds vaker voor civiele, hoewel de productie werd gestopt in 1945. Ze werden zelfs als passagiersvliegtuigen naar exotische plaatsen ingezet, vooral in Australië en Brazilië (motto: ‘We zijn niet snel, maar we komen er altijd wel’). Er konden overigens niet meer dan drie passagiers mee. De beroemde Franse diepzeeonderzoeker Jacques-Yves Cousteau bezat een Catalina. Er vliegen tot de dag van vandaag nog een paar Catalina’s rond als blusvliegtuig.

• Bron: Popular Mechanics, februari 1943, p.19 (pdf).