Günther Prien

De jeugdige onderzeebootkapitein Günther Prien had de status van een rockster. Niet alleen in nazi-Duitsland, maar zelfs bij de geallieerden.

Als Willem Slooten het over Prien heeft, schrijft hij zonder omhaal over ‘de beroemde Duitse onderzeebootkapitein’.

De rechterszoon Günther Prien (1908 - 1941) voerde het gezag over de U-boot U 47. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, was de U 47 al op zee. Op 5 september 1939 zond ze, midden op de Atlantische Oceaan ten noordwesten van Spanje de Britse vrachtvaarder Bosnia naar de kelder, het tweede schip dat in de Tweede Wereldoorlog dit lot trof. Het was nog in de min of meer beschaafde periode van de oorlog, dus het schip kreeg eerst een waarschuwingsschot voor de boeg en Prien vroeg een passerend (toen nog) neutraal Noors schip zich over de bemanning te ontfermen. Van de 37 man overleefden 36 de aanval.

Hol van de leeuw

Het zou de volgende missie worden die Günther Prien grote faam opleverde. Die voerde naar het uiterste noorden van Schotland naar de zee-engte die Schotland scheidt van de Orkney-eilanden, Scapa Flow. Die plaats was duizend jaar geleden al belangrijk in de oorlogsvoering omdat de Vikingen er een verzamelpunt hadden, maar in de Eerste en Tweede Wereldoorlog was het de belangrijkste basis voor de Home Fleet, het deel van de Britse marine dat rond Groot-Brittannië opereerde. Scapa Flow is een van de grootste natuurlijke havens ter wereld. Na de Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog werd een groot deel van de Kaiserliche Marine, 74 schepen, opgebracht naar Scapa Flow, in afwachting van het Verdrag van Versailles dat over de toekomst van de Duitse zeemacht zou beslissen. In juni 1919 bracht de Duitse marine, moe van het wachten, al deze schepen zelf tot zinken.

Prien waagde zich met zijn U 47 op 14 oktober 1939 precies in dit zwaar verdedigde hol van de leeuw. Hij moest onder water manoeuvreren door openingen van nauwelijks vijftien meter en wist het oude maar nog actieve Britse slagschip (uit 1916) Royal Oak met twee torpedo’s te raken. Het schip zonk in 13 minuten, 835 van de 1400 bemanningsleden kwamen om. De U 47 wist te ontkomen.

Triomf

Na dit huzarenstukje, want zo moet je het toch wel noemen, wachtte de bemanning van de U 47 bij thuiskomst op 17 oktober in Kiel een ware triomftocht. Prien en zijn mannen werden met Hitlers persoonlijke vliegtuig naar Berlijn gevlogen en ontvingen de volgende dag de hoogste militaire onderscheidingen uit handen van de Führer zelf. Joseph Goebbels gebruikte voor het eerst een individueel militair succes in zijn propaganda. Het nazi-tijdschrift Illustrierter Beobachter zette Prien op de cover. Prien, der Stier von Capa Flow, werd gepresenteerd aan Amerikaanse journalisten, die toen immers nog in Berlijn zaten. Er werd een bordspel Mit Prien gegen England uitgebracht. Karl Dönitz, Befehlshaber der U-Boote, gebruikte de zegetocht van Prien om bij Hitler met succes het belang van U-boten te onderstrepen.

In het verdere verloop van zijn carrière maakte Prien nog zeven reizen en wist hij nog veel schepen te raken. In totaal bracht de U 47 dertig geallieerde en neutrale schepen tot zinken. Daaronder op 7 december 1939, toen Nederland nog neutraal was, het Nederlandse motorvrachtschip Tajandoen; zes opvarenden kwamen om. Prien, die neutrale schepen meestal liet gaan (ook al hadden U-boten op 23 november het bevel gekregen neutrale schepen niet te sparen), had de Tajandoen aangezien voor een Britse tanker. Het leidde tot een diplomatiek incident(je) met Duitsland.

Ook de Nederlandse tanker Leticia werd, op 27 juni 1940, slachtoffer van de U 47. Twee van de dertig opvarenden kwamen om, de rest ontkwam in reddingssloepen. Prien beval een van de reddingsboten langszij te komen en verstrekte de inzittenden droge kleren, verbandmiddelen, een borrel, wijn en worst.

Spoorloos

Voor zijn tiende reis vertrok de U 47 op 20 februari 1941 uit de Franse U-bootbasis Lorient. Vanaf 7 maart is er taal noch teken van Priens U-boot vernomen. Vermoed werd dat de U 47 ten westen van Ierland getroffen was door een dieptebom van de Britse torpedobootjager Wolverine, maar na de oorlog bleek het wrak van een ander type onderzeeër te zijn. Tot op heden is onduidelijk wat er precies met de U 47 en haar 45 bemanningsleden is gebeurd. Dat de U 47 op een mijn is gelopen, wordt het waarschijnlijkst geacht.

De verdwijning van Prien werd door de Duitsers geheim gehouden tot 23 mei. De Britten hadden er eerder lucht van en bestookten de Duitse bevolking via strooibiljetten en propagandazenders met de steeds herhaalde vraag: waar is Prien? Toen de Duitsers eindelijk Priens vermoedelijke dood erkenden, meldde Churchill dat onmiddellijk in het Lagerhuis.

Dat U-boten over het algemeen niet de natuurlijke habitat waren voor de meest verstokte nazi’s, was in de Tweede Wereldoorlog al wel duidelijk. U-boten waren weliswaar de vijand, maar de bemanningen erop verdienden toch respect als zeelieden. Na de oorlog kreeg Prien dan ook van alle kanten lof. Zowel in Duitsland als in de VS werden er boeken, films en tv-series over hem gemaakt.

In 1947 ontstond een ander verhaal. Günther Prien en zijn bemanning zouden niet op zee zijn omgekomen, maar na terugkomst zijn opgepakt omdat ze een haard van verzet tegen het nazi-regime waren geworden. De mannen zouden zijn opgesloten in de militaire gevangenis in Torgau en ergens in 1944 zijn geëxecuteerd. Het verhaal werd de wereld ingebracht door een Deen, die ook in Torgau had vastgezeten, en vond aanvankelijk veel weerklank. In 1967 overwoog de West-Duitse Bundesmarine zelfs een schip naar Prien te noemen, maar zag daarvan af toen na onderzoek bleek dat er rond dit verhaal toch veel twijfels bestonden.